Vështirësi në frymëmarrje, e shoqëruar nga ndjesia e mosthithjes së ajrit të mjaftueshëm. Kjo gjendje mund të shpjegohet me arsye objektive, si ngushtimi i rrugëve të frymëshkëmbimit ose sëmundjet e mushkërive ose të zemrës.

Vështirësia në frymëmarrje mund të manifestohet në mënyra të ndryshme, si:

• Frymëshkëmbim i shkurtuar
• Ndjesia e vështirësisë në frymëmarrje
• Ndjesia e mungesës së ajrit, që arrin deri në ndjesinë e mbytjes.
  
  

Duhet të dallohet:

• Një vështirësi në frymëmarrje në gjendjen e qetësisë: që shfaqet vetëm në qetësi.
• Vështirësia në frymëmarrje gjatë efortit: e lidhur me aktivitetin fizik. Kjo klasifikohet në gradë të ndryshme, në varësi të shkallës së efortit që e shkakton dhe shkallës së dispnesë. Duhanpirësit, pacientët që vuajnë nga insufiçienca kardio-vaskulare, insufiçienca pulmonare kronike ose astma, zhvillojnë shpesh astmën e efortit.

Simptomat shoqëruese të dispnesë janë: zhurmat gjatë frymëshkëmbimit, kolla, kërcitjet, temperatura, dhimbjet e kraharorit, dhimbjet e zemrës, ndjesia e shtypjes në gjoks, frika, marrje mendsh, të vjella, palpitacionet, humbja e ndërgjegjes, shoku kardio-vaskular.

Pas një frymëshkëmbimi të vështirësuar mund të qëndrojnë një numër i madh shkaqesh, sepse frymëshkëmbimi është një proçes kompleks, i lidhur me mushkëritë, zemrën, muskujt, skeletin, trurin dhe faktorë të tjerë. Përgjithësisht, dispnea është shenjë e mungesës së oksigjenit (O₂ ), ose e rritjes së përqëndrimit të dioksidit të karbonit (CO₂ ) në organizëm. Normalisht, këto dy elementë duhet të qëndrojnë në ekuilibër. Nëse ky ekuilibër prishet, shfaqet dispnea.

Dispnea është më shpesh e lidhur me një sëmundje të mushkërive, të zemrës ose edhe të rrugëve të sipërme të frymëshkëmbimit (laringu).

Sëmundjet e mushkërive që shkaktojnë dispne janë:

• Astma
• Bronkiti
• Inflamacioni i pleurës (pleuriti), mushkëria e duhanpirësit
• Trupat e huaj në rrugët e frymëshkëmbimit (aspirimi i një trupi të huaj)
• Sëmundja e lartësisë
• Kolla e mirë
• Emfizema pulmonare
• Embolia pulmonare
• Inflamacioni pulmonar (Pneumonia)
• Fibroza pulmonare
• Kanceri i mushkërisë
• Edema pulmonare (ujë në mushkëri)
• Kolapsi pulmonar (Pneumotoraksi)
  

Sëmundjet e rrugëve të frymëshkëmbimit që shkaktojnë dispne janë:

• Epiglotiti
• Edema e glotisit (alergjike)
• Kanceri i laringut
• Trupat e huaj në rrugët e frymëshkëmbimit (aspirimi i një trupi të huaj)
  

Sëmundjet infeksioze që shkaktojnë dispne janë:

• Rrufa / gripi
• Sindromi i insufiçiencës respiratore akute
• Tuberkulozi
• Difteria
  

Sëmundjet e zemrës që shkaktojnë dispne janë:

• Infarkti i zemrës, infarkti i miokardit
• Sëmundja e arterieve koronare
• Çrregullimet e ritmit të zemrës (psh. Fibrilacioni atrial)
• Dëmtimi i funksionit të valvulave të zemrës
• Insufiçienca kardiake
• Inflamacioni i miokardit (miokarditi)
• Inflamacioni i perikardit (perikarditi)
  

Shkaqet psikogjene të dispnesë janë:

• Krizat e panikut, ankthi
• Hiperventilimi
• Dhimbjet e forta
  

Shkaqe të tjera të dispnesë janë:

• Mbipesha trupore
• Skleroza amiotrofike laterale
• Gjendja e shokut alergjik (shoku anafilaktik)
• Aneurizma e aortës
• Hipoglicemia (ulja e sheqerit) tek një person me diabet të sheqerit
• Anemia ferriprive, mungesa e hekurit
• Insufiçienca renale akute ose kronike
• Funksioni i shtuar i gjendrës tiroide (Hipertireoza)
• Funksioni i ulur i gjendrës tiroide (Hipotireoza)
• Sindromi i apnesë së gjumit
• Trauma e trurit tek fëmijët

Në rastin e bllokimit të menjëhershëm të frymëshkëmbimit (detresi respirator akut), duhet të kontaktohet menjëherë shërbimi i urgjencës.

Masat e përgjithshme në një situatë të tillë janë:

• Qetësoni personin që po vuan.
• Nëse kjo situatë ju ndodh juve, duhet të ruani qetësinë dhe të uleni në pozicione që lehtësojnë frymëshkëmbimin (shih më poshtë), deri në mbërritjen e ndihmës së shpejtë.
• Nëse rrugët e frymëshkëmbimit janë të bllokuara nga një trup i huaj (psh. proteza, lodra fëmijësh), përpiquni t’i lironi ato nëse kjo është e mundur.
• Lironi veshjet e shtrënguara.
• Freskoni ajrin e dhomës, duke hapur dritaren.
• Përdorni medikamentet e urgjencës (psh. personat me astmë)
  

Pozicionet e trupit që lehtësojnë frymëshkëmbimin janë:

• Pozicioni ulur, që liron kraharorin
• Pozicioni tipik i kontrrollit (parakrahët e mbështetura tek kofshët, gjunjët lehtësisht të përkulur).
• Pozicioni i mbledhur (bërrylat të mbështetura mbi gjunj)
• Pozicioni i mbrojtësit (krahët të ngritur)

Teknikat speciale të frymëshkëmbimit, si shtrëngimi i buzëve, mund të ndihmojnë. Fluksi i frymëshkëmbimit ngadalësohet dhe bronket mbeten të hapura.

Masa të përgjithshme në rastin e dispnesë:

• Evitoni faktorët shpërthyes të saj.
• Lini duhanin.
• Përdorni medikamentet e rekomanduara nga mjeku, edhe nëse nuk keni ankesa të lidhura me frymëshkëmbimin.
• Mbani gjithmonë me vete medikamentet e urgjencës.

Në rast urgjence, zbatoni teknikat e lehtësimit të frymëshkëmbimit, siç është për shembull shtrëngimi i buzëve.

Në rastin e dispnesë akute ose të rëndimit të detresit respirator kronik, duhet domosdoshmërisht të konsultoheni me mjekun. Një dispne kërcënuese për jetën duhet të menaxhohet nga shërbimi i urgjencës.

Cilin mjek duhet të konsultoni?

• Mjekun e urgjencës (dispnea akute)
• Mjekun e familjes
• Mjekun internist
• Mjekun pneumolog
• Mjekun kardiolog

Për të krijuar një tablo sa më të qartë të simptomave aktuale dhe shkaqeve të mundshme të tyre, mjeku duhet të informohet rreth historisë mjekësore personale (anamneza) të pacientit, dhe të kryejë një egzaminim klinik me ndihmën e mjeteve të thjeshta (inspeksioni, palpacioni, auskultacioni, perkusioni, testet funksionale, etj.). Pas këtyre proçedurave, mund të nevojiten egzaminim të tjera më specifike.

Historia mjekësore personale (anamneza) bazohet në:

• Pyetjet që kanë lidhje me dispnenë: koha e shfaqjes, intensiteti i saj, situatat specifike që e shpërthejnë, ndodh në gjendjen e qetësisë apo në sforcime, shfaqet papritur apo gradualisht, rëndohet gjatë aktivitetit fizik ose gjatë natës, etj.
• Simptomat shoqëruese (shih më sipër)
• Probleme të mëparshme mjekësore ose sëmundje shoqëruese, përfshirë edhe operacione ose aksidente të mëparshme.
• Alergji të mundshme
• Përdorimi i medikamenteve të caktuara
• Kushtet e jetesës, ato profesionale dhe sociale.
• Higjiena e përgjithshme: lidhur me ushqyerjen, gjumin, produktet e konsumuara (kafe, alkool, nikotinë, droga), stresin, etj.
• Duhanpirja
  

Egzaminimi klinik

Mjeku mat pulsin dhe presionin e gjakut, auskulton me stetoskop zemrën dhe mushkëritë, si dhe inspekton zonën e gojës. Ai vlerëson parametrat frymëshkëmbyes (shpejtësinë, thellësinë e frymëshkëmbimit dhe zhurmat gjatë tij) si dhe shenjat e mundshme të një mungese të oksigjenit (nuanca blu, zbehtësia, gjendja e irrituar). Gjatë perkusionit të mushkërive, mjeku mund të diferencojë zhurmat, dhe të përcaktojë nëse ka ujë, mukus ose ajër në mushkëri.

Egzaminime të tjera mjekësore specifike janë:

• Matja e saturimit të oksigjenit në gjak (pulsoksimetria)
• Analiza e gjakut
• Matja e nivelit të oksgjenit dhe dioksidit të karbonit në gjak
• Radiografia e mushkërive
• Ekokardiografia
• Skaneri (CT), rezonanca magnetike (MRI)
• Elektrokardiograma (EKG)
• Funksionet pulmonare (Spirometria)
• Bronkoskopia
• Testet e alergjisë

Trajtimi i dispnesë varet gjithmonë nga shkaku i saj.

Fillimisht, personi që vuan duhet të stabilizohet, duke marrë oksigjen përmes sondës nazale (nga hunda), ose me anën e një maske me oksigjen. Në këtë mënyrë ndalohet hiperventilimi, dhe frymëshkëmbimi normalizohet sërish.

Trajtimi i sëmundjes shkaktare të dispnesë, disa shembuj:

• Infeksionet bakteriale (psh. Bronkiti, Pneumonia) trajtohen me antibiotikë.
• Sëmundjet e tjera të mushkërisë, si astma ose BPKO trajtohen me ndihmën e medikamenteve që zgjerojnë rrugët e frymëshkëmbimit dhe frenojnë formimin e mukusit dhe inflamacionin e këtyre rrugëve.
• Një edemë (enjtje) alergjike akute në zonën e fytit duhet të trajtohet menjëherë me antihistaminikë dhe kortizon.
• Një edemë pulmonare e shkaktuar nga një insufiçiencë kardiake duhet të trajtohet me medikamente që pakësojnë vëllimin e ujit në organizëm (diuretikë).
• Në rastin e një kanceri, trajtimi mund të jetë kirurgjikal, ose me kimioterapi ose radioterapi.