Osteoporoza është një sëmundje e skeletit. Shenjat karakteristike të saj janë: pakësimi i masës kockore dhe ndryshimet e strukturës së kockës, e cila bëhet poroze (e sfungjertë, si hojet e bletës). Për këtë arsye, kocka dobësohet dhe pëson mjaft lehtë fraktura (thyerje). Këto të fundit janë më të shpeshta në kockat e vertebrave, të legenit dhe të duarve.

Meqenëse osteoporoza qëndron për shumë kohë asimptomatike, frakturat spontane (pa goditje nga jashtë) mund të jenë manifestimi i parë i saj. Si shkak i tyre mund të shërbejë edhe vetëm ngritja e një çante ose kollitja.

Sipas vlerësimeve të OBSH, osteoporoza bën pjesë tek dhjetë sëmundjet më të shpeshta në botë dhe përfaqëson një nga problemet më të rëndësishme të shëndetit publik. 

 

Në kushte normale, në nivelin e kockës egziston një ekuilibër ndërmjet qelizave që ndërtojnë kockën dhe qelizave që e shkatërrojnë atë. Pikërisht kur prishet ky ekuilibër, mund të shfaqet osteoporoza.

Pothuajse 95% e pacientëve vuajnë nga osteoporoza parësore. Kjo formë e osteoporozës varet nga mosha, nga metabolizmi hormonal dhe ai i kalciumit, dhe nuk është pasojë e ndonjë shkaku konkret të njohur. Personat e hollë (të dobët) duket se preken më shumë se të tjerët, për shkak të masës kockore të pakët. Për më tepër, skeleti i tyre reagon më tepër ndaj mbingarkesave.

Shkaku kryesor i osteoporozës është ulja e përqëndrimit në gjak të estrogjeneve (hormone femërore), që shfaqet pas menopauzës.

Njihen gjithashtu edhe disa sëmundje, që mund të favorizojnë shfaqjen e një osteoporoze, që në këtë rast quhet dytësore. Ndër to mund të përmendim:

• Çrregullimet e metabolizmit të kalciumit
• Çrregullimet e nivelit të kortizolit
• Mangësia e hormoneve seksuale (estrogjen dhe progesteron)
• Sëmundjet e tiroides (hipertireoza -funksioni i shtuar i tiroides)
• Çrregullimet e tipit endokrin (diabeti i sheqerit)
• Sëmundjet kronike të aparatit të tretjes

Faktorët e rrezikut

• Mungesa e vitaminës D dhe mangësia në minerale, si kalciumi gjatë shtatzanisë dhe laktacionit (periudhës së ushqyerjes së fëmijës me gji)
• Faktorët gjenetikë, tendenca e trashëguar
• Mosha
• Gjinia femërore
• Mungesa e aktivitetit fizik
• Aktiviteti fizik i egzagjeruar
• Sëmundjet kronike si kanceri, sëmundjet kronike të rrugëve respiratore, sëmundjet e aparatit të tretjes, ato reumatizmale (artroza), etj.
• Konsumi i egzagjeruar i alkoolit, kafesë, produkteve që përmbajnë kafe
• Pirja e theksuar e duhanit
• Medikamentet me bazë kortizoni, laksativët (që nxisin jashtëqitjen)
• Konsumi i sasive të mëdha të mishit
• Menopauza e parakohshme
• Nënpesha, regjimi ushqimor, çrregullimet e lidhura me ushqyerjen (anoreksia, bulimia)
• Mangësia në estrogjenë dhe puberteti i vonshëm tek vajzat
  

Osteoporoza qëndron për një kohë të gjatë pa simptoma. Rritja e katabolizmit (shkatërrimit) të kockës nuk shkakton asnjë simptomë. Dhimbjet mund të shfaqen vetëm në rastin e frakturave.

Ndër simptomat e mundshme përmendim:

• Dhimbjet kockore, veçanërisht në shpinë.
• Tendenca për fraktura spontane, pa shkak të jashtëm
• Ngjeshja e vertebrave, për pasojë kërrusja e shpinës dhe humbja e lartësisë trupore
• Forcimi i muskujve për shkak të pozicionit jo të përshtatshëm trupor
  

Në stadin e përparuar të sëmundjes, mjeku mund të vendosë diagnozën, duke u bazuar në qëndrimin e pacientit dhe në përmasate pjesëve të ndryshme të trupit. Egzaminimet diagnistikuese përfshijnë:

• Njohjen e mjekut me simptomat e pacientit, me historinë e sëmundjes, duke përfshirë edhe ndonjë traumë të mundshme të tij në të kaluarën.
• Matjen e densitetit kockor, nëpërmjet metodave radiografike specifike (DEXA) dhe skanerit.
• Analizat e gjakut, për të eleminuar çrregullimet hormonale ose sëmundje të tjera.
• Radiografitë e kockave, që evidentojnë ndryshimet e strukturës kockore në stadet e përparuara të sëmundjes.
• Egzaminimi i syve: mjeku okulist kontrollon aftësinë e të parit në rastet e dyshimta për osteoporozë. Një shikim i mirë eviton rëniet dhe goditjet, për pasojë edhe frakturat spontane.
• Biopsia e kockës (brenda mundësive)
  

Osteoporoza është një sëmundje e vështirë për t’u trajtuar. Për këtë arsye, parandalimi i saj luan një rol veçanërisht të rëndësishëm.

Masat e përgjithshme

Këto masa zbatohen si për parandalimin, ashtu edhe për trajtimin e osteoporozës.

• Ushqyerja
• Konsumi i ushqimeve të pasura me kalcium dhe lehtësisht të tretshme, si produktet e qumështit (veçanërisht djathi i fortë). Rekomandohet gjithashtu konsumi i perimeve që përmbajnë kalcium, si: lakra, brokoli, kopra, si dhe frutat si: rrushi pa fara, manaferrat, mjedra, etj.
• Këshillohet ngrënia e disa vakteve të pasura me kalcium gjatë ditës, pasi sasinë më të madhe të kalciumit organizmi e merr pikërisht nëpërmjet aparatit të tretjes.
• Në këtë këndvështrim, veçanërisht i pasur me kalcium duhet të jetë vakti i fundit (para gjumit). Kështu, në këtë vakt rekomandohet konsumi i kosit dhe jo i brumërave ose ëmbëlsirave, pasi ai pakëson shkatërrimin e kockës gjatë natës.
• Të mos konsumohet shumë kafe, pasi nëse sasia e saj i kalon 4 filxhanë/ditë, nxit daljen e kalciumit nga organizmi nëpërmjet urinimit.
• Të konsumohen sasi të kufizuara të disa ushqimeve të pasura në acid oksalik (si spinaqi, çaji i zi, etj.)
• Të konsumohen sasi të mjaftueshme të ushqimeve që përmbajnë vitaminën K, si: perimet jeshile, produktet e qumështit, mishi, drithërat dhe frutat.
• Aktiviteti fizik në ajër të pastër, pasi favorizon anabolizmin (formimin e kockës). Ekspozimi ndaj rrezeve ultraviolet nxit prodhimin e vitaminës D në lëkurë, që luan një rol jashtëzakonisht të rëndësishëm në proçesin e thithjes së kalciumit nga kocka.
• Ndërprerja e duhanit
• Konsumi i sasive të pakta të alkoolit 

Medikamentet

Për osteoporozën rekomandohen:

• Suplementet (plotësuesit) ushqimorë me bazë kalciumi, vitamine D dhe vitamine K.
• Produktet që përmbajnë fluor, sepse favorizojnë formimin e kockës.
• Kalcitonina: hormon i prodhuar nga gjendra tiroide, që frenon proçesin e shkatërrimit të kockës.
• Estrogjenet: hormone femërore, që kanë veprim të përkohshëm. Ato janë të pamjaftueshme kur humbja e masës kockore është tashmë në stade të përparuara.
• Bifosfonatet: medikamente që ulin shkallën e rrezikut të frakturave dhe rritin densitetin kockor. 

Osteoporoza është një proçes i pakthyeshëm, por trajtimet e përdorura në ditët e sotme mundësojnë lehtësimin e simptomave dhe frenimin e përparimit të sëmundjes.

Kur diagnoza e osteoporozës është e konfirmuar, duhet të fillohet menjëherë trajtimi i shpejtë dhe efikas, në mënyrë që të evitohen maksimalisht frakturat kockore. Në fakt, çdo frakturë e evituar ndihmon në ruajtjen e cilësisë së jetës së pacientit. Në mungesë të trajtimit të përshtatshëm, osteoporoza mund të çojë në qëndrime në shtrat për periudha të gjata kohore.