Bajamet, tonsilat, ose amigdalet, përfaqësojnë një barrierë mbrojtëse natyrale të organizmit ndaj infeksioneve. Bajamja e faringut, bajamja e gjuhës dhe bajamet e qiellzës formojnë unazën limfoide (tonsilare) të Valdejerit, e cila është pjesë përbërëse e sistemit mbrojtës të organizmit. Ato kanë për funksion mbrojtjen e organizmit ndaj infeksioneve dhe, ashtu si edhe gjendrat limfatike, zmadhohen në rast infeksioni.

Angina ose tonsiliti akut, i quajtur gjithashtu amigdaliti akut, konsiston përgjithësisht në një inflamacion bakterial akut të bajameve të qiellzës, që haset më tepër tek fëmijët e moshave shkollore. Fëmijët me moshë të vogël dhe të rriturit preken rrallë nga kjo sëmundje. Ky infeksion bakterial mund të transmetohet (ngjitet) nëpërmjet rrugëve të frymëmarrjes, pikërisht kur personi i sëmurë kollitet dhe lëshon spërklat e pështymës në ambientin përreth.

Në origjinën e inflamacioneve akute të rënda të bajameve, me prani të qelbit, qëndrojnë bakteriet. Në pjesën më të madhe të rasteve bëhet fjalë për streptokokun ose pneumokokun. Meqenëse egziston një shumëllojshmëri e tipeve të streptokokëve dhe meqenëse sistemi mbrojtës nuk është i aftë të prodhojë antitrupa kundër të gjitha këtyre tipeve njëherësh, angina mund të shfaqet në mënyrë të përsëritur, pra të shndërrohet në një sëmundje kronike. Viruset ose bakteriet e tjera rrallë mund të shkaktojnë tonsilit.
 
Gjithsesi, tonsiliti akut mund të jetë gjithashtu manifestim shoqërues i sëmundjeve të tjera të rënda, si:

• Skarlatina
• Mononukleoza infektive
• Tuberkulozi
• Leuçemia

Është mjaft e rëndësishme që këto sëmundje të diagnostikohen sa më shpejt, dhe po aq i rëndësishëm është identifikimi i hershëm i agjentëve shkaktarë të tyre. 

Pacientët me inflamacion të bajameve (tonsilit) paraqesin këto simptoma:

• Dhimbje në gëlltitje, që përhapet në qafë, deri tek veshët, duke e bërë pothuajse të pamundur ushqyerjen.
• Bajamet janë shumë të skuqura, të fryra dhe të mbuluara me vija ose pika të shndritshme në ngjyrë të verdhë.
• Temperatura është e lartë, me ngritje të menjëhershme
• Dobësi e theksuar trupore
• Shtim i pështymës
• Aroma e pakëndshme e frymës
  
  

Diagnoza e tonsilitit është përgjithësisht e lehtë për t’u vendosur. Mjeku orientohet nga:

• Të dhënat e pacientit lidhur me simptomat dhe historinë e fillimit të tyre.
• Ekzaminimi i fytit me pajisjet përkatëse të ORL-s.
• Marrja e materialit indor në faring, për të identifikuar mikrobin shkaktar të tonsilitit (kultura e fytit).
• Analizat e gjakut, për të përjashtuar sëmundje të tjera.

Trajtimi i anginës varet drejtpërdrejt nga tipi i mikrobit shkaktar të saj.

Kështu:

• Infeksionet bakteriale nga streptokoku trajtohen me antibiotikë.
• Në rast se infeksioni është me natyrë virale, trajtimi është vetëm simptomatik, që do të thotë vetëm për qetësimin e shqetësimeve që paraqet pacienti. Në këtë kuadër: për temperaturën e lartë përdoren medikamentet që e ulin atë (antipiretike), në formën e suposteve, për dhimbjen e fytit dhe vështirësinë në gëlltitje përdoren medikamentet kundër dhimbjes (antialgjikët).

Është mjaft e rëndësishme që medikamentet të përdoren sipas rekomandimit të mjekut. Antibiotikët duhet të përdoren vetëm për periudhën e përshkruar nga mjeku, në mënyrë që të parandalohet krijimi i rezistencës së bakterieve ndaj tyre.
 

• Regjim i rreptë në shtrat
• Për temperaturën e lartë mund të përdorni kompresa të freskëta ose suposte me antipiretikë.
• Pini sa më shumë lëngje, edhe nëse kjo shkakton dhimbje fyti, sepse egziston rreziku i dehidrimit (tharjes) të organizmit. Për këtë qëllim, mund të përdoren çajra bimore me kamomil, xhenxhefil ose mente, që qetësojnë dhimbjen e fytit. Gjithashtu, mund të përdoren edhe lëngje perimesh të freskëta, apo përzierje të tilla si: 1 gotë ujë i vakët, lëngu i një kokrre limoni, 4 lugë çaji mjaltë dhe një majë luge kafeje kripë. Kujdes: Lëngjet e frutave nuk rekomandohen, sepse irritojnë edhe më shumë fytin.
• Konsumoni perime të ziera të vakëta dhe supëra të ngrohta.
• Qëndroni në ambiente me ngrohje të mjaftueshme. Veçanërisht ngrohtë duhet të mbahet zona e qafës, ku mund të vendosni  kompresa të ngrohta.
• Bëni gargare me një përzierje uji me kripë, apo me përzierje uji të vakët me dy lugë çaji me lëng qepe, pasi kanë efekt mjaf mjaft të mirë në shkatërrimin e bakterieve.
• Përpiquni të evitoni pijet me përmbajtje acide dhe ushqimet pikante që mund të irritojnë fytin. Ushqime të tilla si dhalla, gjiza dhe ushqimet e skuqura janë të ndaluara të konsumohen.
• Kujdesuni maksimalisht për higjienën tuaj, veçanërisht nëse vuani nga forma kronike e tonsilitit.
• Përpiquni të pakësoni të folurin, në mënyrë që fyti juaj të qëndrojë sa më gjatë në qetësi.

Kujdes: Çdo tonsilit duhet të konsultohet dhe trajtohet nga mjeku ORL. Në rastin e shfaqjes së simptomave të lidhura me frymëmarrjen dhe formimin e abcesit, ekziston rreziku i mbytjes. Për këtë arsye, këto situata duhet të konsiderohen si urgjenca mjekësore.